Σκοπός αυτού του κειμένου είναι να δώσει μια συνοπτική εικόνα των εξελίξεων που σημειώθηκαν στο πεδίο της διδακτικής της ιστορίας από το τέλος περίπου της δεκαετίας του 1960 και εξής. Για να το πράξει επιλέγει την κεντρική, για τη σκοποθεσία του μαθήματος της ιστορίας, έννοια της ιστορικής σκέψης που αντικαθιστά στα χρόνια αυτά τόσο στον ακαδημαϊκό διάλογο όσο και σε πολλά προγράμματα ιστορίας στο δυτικό κόσμο αυτήν της εθνικής συνείδησης και εθνικής ταυτότητας που αποτελούσε το σκοπό της σχολικής ιστορίας έως τη δεκαετία του 1960. Τί σημαίνει όμως για τους μαθητές και τις μαθήτριες Σκέπτομαι ιστορικά; Εμπεριέχει παντού όπου υιοθετείται τα ίδια σημαινόμενα; Και πώς αξιολογείται η διαμόρφωση της ιστορικής σκέψης; Πώς διαπιστώνει κανείς την πρόοδό της; Αυτά είναι τα ερωτήματα που οργανώνουν το παρόν κείμενο. Προσεγγίζονται και γίνεται προσπάθεια να απαντηθούν μέσα από τις επεξεργασίες που συντελούνται στα διαφορετικά κέντρα της διδακτικής της ιστορίας που συγκροτούνται στο συγχρονικό μας κόσμο

The population movements caused by the Greek Revolution between 1821-1830 left their mark on the new Greek state. The Greek Revolution can be seen as a breach with the past, in the sense of a partial transcendence of a sense of localism and a narrow view of the world in a limited geographical and cultural space. These movements contributed to the creation of the first urban centers which would be the future cities of the new Greek state, certainly smaller in relation to other counterparts in Europe and even the Ottoman area, but albeit larger than those of the Pre-revolutionary past. The Revolution, however, can also be interpreted as a continuation, as demographic changes took place late in the 19th century, continuing pre-revolutionary trends. Large population movements had taken place in the past, during Venetian and Ottoman rule, voluntarily or involuntarily, although perhaps not with such a significant impact. The new Greek state became a pole of attraction for Greeks from the Ottoman countries, and respectively many Greek citizens sought economic opportunities in Ottoman urban centers such as Izmir and Istanbul. The contacts between the two sides of the Aegean did not stop with the formation of the new Greek State in 1830, they continued until their final cessation a century later.

Την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα δημιουργήθηκαν στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα -από την ιδιωτική πρωτοβουλία- νεωτερικοί θεσμοί οικονομικού χαρακτήρα (Ταμιευτήρια, Αλληλοβοηθητικές Τράπεζες) κατά τα πρότυπα της δυτικής Ευρώπης (Schulze Delitzsch, Reiffstein). Η έρευνα εντόπισε τρεις θεσμούς τέτοιου είδους: την Αλληλοβοηθητική Τράπεζα «η Αβία» (1884), την Εταιρεία του Λαού ο «Μεσσηνιακός Σύνδεσμος» (1884) και το Μεσσηνιακόν Ταμιευτήριον ο «Δαφνών» (1896). Οι συγκεκριμένες συσσωματώσεις φιλοδόξησαν μέσω των οικονομικών τους εργασιών (καταθέσεις, δάνεια, επενδύσεις) να επιλύσουν προβλήματα των εταίρων τους και να καλλιεργήσουν σε αυτούς και την τοπική κοινωνία ένα κοινά αποδεκτό αξιακό σύστημα, το οποίο θα περιελάμβανε την εργασία, την πρόοδο, την εργατικότητα, τη φειδώ, την αποταμίευση, την αλληλεγγύη, τη συνεργατικότητα, την προσήλωση στην οικογένεια κλπ. Υπό αυτή την έννοια η μύηση των εργατών στο εν λόγω αξιακό σύστημα θεωρείτο -σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής- η καλύτερη προσφορά των μεσαίων και ανωτέρω στρωμάτων της Καλαμάτας στους εργατικούς κύκλους της πόλης, καθώς οι τελευταίοι θα βασίζονταν πλέον στις δικές τους δυνάμεις και δεν θα ανέμεναν τη διαρκή υλική και ηθική προσφορά των υπολοίπων κοινωνικών ομάδων. Όσο για την προσφορά χαμηλότοκων δανείων στα μέλη των σωματείων -και όχι μόνο-, αυτή αποσκοπούσε στην εξασφάλιση της αναγκαίας οικονομικής ρευστότητας που χρειαζόταν η μεσσηνιακή οικονομία στα τέλη του 19ου αιώνα και στον περιορισμό των τοκογλυφικών δράσεων. Τα διοικητικά επίσης συμβούλια των σωματείων, που αποτελούνταν από άτομα κυρίως του εμπορικού κόσμου, θέλησαν να καλλιεργήσουν στα μέλη τους και τους υπόλοιπους Καλαματιανούς την ιδεολογία τους για τον αστικό βίο, την ηθική, το κοινωνικό καθήκον, την κοινωνική συνοχή, την εθνική ταυτότητα, σε μια προσπάθεια να διαμορφώσουν συμπεριφορές ικανές να αποτρέψουν επικίνδυνες εξελίξεις και κοινωνικές ανατροπές. Η βραχύβια, τέλος, δράση των εξεταζόμενων θεσμών καταδεικνύει ότι η ανταπόκριση των κατοίκων της Καλαμάτας σε αυτούς, αλλά και η επίδραση των θεσμών στην καθημερινότητα των μελών τους δεν υπήρξε η αναμενόμενη.